Maviyemiş (Vaccinium spp.)

Likapa Doğu Karadeniz yaylalarında yetişen Fundagiller ailesinden bir bitkidir. Çoban üzümü ile sıkça karıştırılsa da ikisi farklı meyvedir. Yüksek boylu, alçak boylu ve tavşan gözü olarak 3 türü vardır. Halk arasında çeşitli isimlerle bilinir; çalı çileği, yayla likapası, yer ligarbası, yer liforu ve başka isimleri vardır. Kışın yapraklarını döker. 10-60 cm boylanır. Meyvesi yuvarlak ve puslu mavidir.

Ülkemizde yüksek boylu maviyemişlerin 20 çeşidinin yetiştiriciliği yapılmaktadır. Karadeniz ve Marmara bölgelerindeki asitli topraklarda farklı isimlerde yüksek boylu maviyemiş çeşitleri yetiştirilir. Ayrıca Akdeniz iklimi bölgelerinde doğal olarak yetişen mersin bitkisinin meyveleri de yenir. İkisi farklı meyvedir. Kültür yaban mersini olarak adlandırılan meyveler tarımı yapılan maviyemiş çeşitleridir.

Çay üzümü Doğu Karadeniz bölgesi başta olmak üzere Karadeniz ve Marmara bölgelerinde yetişir. Halk arasında avcı üzümü, lifor, likapa, ligarma, orman liforu, Trabzon çayı gibi çeşitli isimlerle bilinmektedir. Kültürü yapılmaz. 2-3 metre boylanabilen bir ağaççıktır. Yaprakları büyük, parlak renkli ve kenarları düzdür. Pembe - kırmızı çiçekleri çan şeklindedir. Meyveleri küre şekilli, kısa salkımlı, 6-8 mm çapında, siyahımsı, ekşimsi tatlı lezzetli ve çok miktarda küçük tohum içerir. Yapraklar sonbaharda kırmızı renge bürünür. Küçük çekirdekleri olmayan nadir meyvelerden biridir. Vişne, üzüm ve kiraz arası bir tada sahiptir.

Maviyemiş nasıl toplanır?

Hasat Haziran ayı ortalarından itibaren başlar. Kültür bitkilerinde ekonomik verim 3. yılda başlar. Ve sonraki 3-5 yılda artış göstererek 6-7. senesinde en üst seviyeye ulaşır. Maviyemiş meyveleri salkım şeklinde oluşur. 4-12 hafta içinde olgunlaşırlar. olgunlaşma sırasında meyveler koyulaşır, yumuşar ve taneler irileşir. Maviyemiş meyvelerinde olgunlaşma yeşil, kırmızı ve mavi renklenme şeklinde seyir izler. Salkımdaki taneler tam olarak mavi renge ulaştıktan sonra, tat ve şeker içerikleri için 3-7 gün salkım üzerinde bekletilmelidirler. Şeker oranı yeşil meyvelerde yüzde 7 iken, olgunlaşmış mavi renkli meyvelerde yüzde 15'e çıkar. Maviyemiş meyvelerinin yüzde 13'ü sudan oluşur.

El ile toplama işlemi yaparken olgun meyveler baş parmak ile işaret parmağı yardımıyla salkımdan ayrılarak avuç içine doğru yuvarlatılmalıdır. Bu şekilde olgunlaşmamış meyveler salkımda kalır ve meyvelerin yara bere almadan toplanması sağlanır. Toplama esnasında ellerin serbest hareke edebilmesi için toplama kaplarının bele veya sırta takılmasında fayda vardır. Toplama sırasında naylon torba kullanılmamalıdır. Doğrudan satılacak meyveler kutulara toplanmalıdır.

Likapa meyveleri yağmurlu havalarda toplanmamalıdır. Toplanan meyveler raf ömürlerinin uzun olması için soğukta saklanmalıdır.

Maviyemiş nasıl kurutulur?

Tam olgunlaşmış meyveler 40-50 derecede suni olarak kurutulur. Çay üzümü yaprakları ise taze iken toplanır ve ince bir tabaka teşkil edecek şekilde serilerek kurutulur.

Maviyemiş nasıl saklanır?

Likapa meyveleri sert olmaları nedeniyle dikkatli bir şekilde toplandıklarında laf ömrü 2-4 hafta olabilmektedir. Hasat esnasında meyveler çatlamamış, pus tabakası silinmemesi olmalıdır. Sıfır derece sıcaklık ve yüzde 90 nispi nem şartlarında 1-2 aya kadar sağlıklı dayanabilirler. İşlenecek meyveler ise eksi 18 derecede yani derin dondurucuda muhafaza edilmelidirler. Likapa meyveleri genelde yarım litrelik plastik, karton, ağaç kaplama veya kâğıt hamurundan yapılmış kaplara doldurulur. Kabın üzeri şeffaf filmle kaplıdır. Bu şekilde meyvelerdeki su kaybı azaltılır ve tozdan korunması mümkün olur. Bu kaplar daha sonra kafesli sandıklara doldurulur. Meyvelerin nakliyesinde soğutuculu kamyonların kullanılması meyvelerin tazeliklerini muhafaza etmeleri açısından önem taşır.

Maviyemiş nasıl kullanılır?

Likapanın taze veya kuru şekilde yaprak ve meyveleri çeşitli amaçlarla kullanılır. özellikle meyveleri yüksek antioksidan içeriğinden dolayı tıbbi amaçlarla kullanımı da söz konusudur. İkinci dünya savaşı sırasında, İngiliz hava kuvvetleri pilotlarının maviyemiş reçeli yedikten sonra gece uçuşlarına çıktıklarında gece görüşlerinde bir iyileşme ve düzelme bildirilmiştir.

Çay üzümü yaprakları idrar yolları hastalıklarında oldukça şifalıdır. Kan şekerinin düşürülmesi için bir çorba kaşığı meyve bir bardak suda kaynatılır ve günde 1 kez 1 bardak içilir. Likapa kurutulmuş yaprak ve meyveleri çay olarak, taze meyveler meyve olarak tüketilmesinin yanında reçel, tart, pasta, dondurma, meyve suyu yapımında kullanılır. Diğer pek çok meyve türüne göre daha yüksek gelir getiren maviyemiş yetiştiriciliği uzun dönem yatırım gerektirmektedir. Dünyada üretimi sınırlı miktarda yapılmaktadır. Maviyemiş üretiminde ilk sıralarda Amerika yer alırken, ikinci sırada Kanada, üçüncü sırada Polonya gelmektedir. Ülkemizdeki üretim 25-30 ton arasında olup, yağmurlu iklime, asitli ve organik madde açısından zengin meyilli topraklara sahip Karadeniz bölgesi maviyemiş yetiştiriciliği için idealdir.